III Rzesza, planując atak na Polskę, 23 sierpnia 1939 r. podpisała umowę międzynarodową ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, nazywaną także paktem Ribbentrop-Mołotow. W ramach współpracy pomiędzy III Rzeszą
a ZSRR zatwierdzony został tajny protokół, w którym tereny Polski zostały podzielone na dwie strefy wpływów pomiędzy rzekami: Narew, Wisła, San.
We wrześniu 1939 r. współpraca na linii Berlin – Moskwa była ściśle tajna.
W pierwszych dniach wojny niemieckie oddziały parły na wschód Polski. 17 września 1939 r., po wkroczeniu sił ZSRR na teren Polski i dojściu do obszaru rzek granicznych, wyszło na jaw, że pomiędzy dwoma okupantami Polski zawarty został sojusz. Od momentu wtargnięcia sił niemieckich i radzieckich do Przemyśla, czyli od 28 września 1939 r., miasto zostało podzielone na dwie części. Lewobrzeżny Przemyśl znalazł się pod okupacją niemiecką, zaś prawobrzeżna i zabytkowa część miasta pod zaborem radzieckim. W ramach istniejącej granicy na Sanie strona radziecka przygotowała plany do budowy systemu umocnień granicznych, nazywanych potocznie „Linią Mołotowa”. W mieście i jego okolicach powstał Przemyski Rejon Umocniony (PRU). Jednym z najważniejszych Punktów Oporu (PO) był most kolejowy w Przemyślu, który miał za zadanie ochronę jedynej drogi tranzytowej pomiędzy Krakowem a Lwowem.
W 80. rocznicę tych tragicznych 17 września 2019 r. w Przemyślu odbyły się uroczystości upamiętniające to ważne wydarzenie w dziejach miasta Przemyśla
i w życiu mieszkańców miasta i powiatu przemyskiego. Rozpoczęły się Mszą św. koncelebrowaną, której przewodniczył ks. prałat Mieczysław Rusin a homilię wygłosił ks. prałat Jan Mazurek – duszpasterz przemyskiego Oddziału Związku Sybiraków, powiedział: Dzisiaj, modląc się za Ojczyznę prosimy, abyśmy byli prawdziwymi Polakami. I ci, którzy chodzą do przedszkola, i ci, którzy są na emeryturze, i ci, którzy noszą mundury, sutanny czy inne stroje, aby każdy czuł się za to dziedzictwo bardzo odpowiedzialny. Bo Krzyż wyznaczył nasze losy, nasze dzieje i tylko pod tym znakiem Polska jest Polską, a Polak jest Polakiem”.
Po Mszy św. w kolumnie marszowej z udziałem Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego i orkiestry wojskowej zgromadzeni przeszli ulicami miasta do pomnika poświęconego „Zesłańcom Sybiru i Ofiarom Katynia”.
Pierwszą częścią było odsłonięcie tablicy z nazwą o miejscu jakim jest „Plac Zesłańców Sybiru i Ofiar Katynia”. Aktu odsłonięcia dokonali: Sybirak, żołnierz spod Monte Cassino Jerzy Kostiuk, Anna Schmidt-Rodziewicz Minister w KPRM, Witold Świeży – Zastępca Prezydenta Miasta Przemyśla i Marian Boczar – członek Zarządu Głównego, sekretarz przemyskiego Oddziału Związku Sybiraków. Prezes przemyskiego Oddziału podziękowała Prezydentowi Miasta i Radnym Rady Miejskiej w Przemyślu za podjęcie uchwały nr 121/2019 w sprawie nadania nazwy placu. Nadanie nazwy było dopełnieniem wielkiego poświęcenia jaki włożyli członkowie przemyskiego Oddziału w budowę pomnika.
Podczas uroczystości odegrano Hymn Państwowy i Marsz Sybiraków a ks. prałat Jan Mazurek i ks. prot. Płk Jerzy Mokrauz z Prawosławnego Ordynariatu Wojskowego odmówili modlitwy za Zesłańców Sybiru i Ofiary Katynia.
Szczególnym momentem uroczystości było wręczenie odznaczeń dla osób zasłużonych. Postanowieniem Prezydenta RP Pana Andrzeja Dudy za zasługi
w upowszechnianiu historii Polski Brązowy Krzyż Zasługi otrzymał sekretarz przemyskiego Oddziału Marian Boczar. W imieniu Prezydenta wręczenia dokonała Wicewojewoda Podkarpacka Pani Lucyna Podhalicz a w uznaniu za zaangażowanie
i propagowanie wiedzy historycznej o dziejach państwa polskiego i losach Zesłańców Sybiru, postanowieniem Prezesa Zarządu Głównego Związku Sybiraków w Warszawie Odznakę Honorową Sybiraka otrzymali: Pan Artur Mykita – Dyrektor Szkoły Podstawowej Nr 15, Pani Maria Młynarska – Wicedyrektor Szkoły Podstawowej
Nr 15, Pani Monika Góruk – polonista, nauczyciel i Pan Marcin Duma – historyk, nauczyciel Szkoły Podstawowej Nr 15 i Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Przemyślu. W imieniu Prezesa Zarządu Głównego wręczenia odznaczeń dokonał członek Zarządu Głównego Związku Sybiraków Marian Boczar. Przed wręczeniem powiedział: „Szanowni Państwo dlaczego Związek Sybiraków Oddział w Przemyślu ma zaszczyt odznaczyć te osoby? 21 września ub. r. postanowieniem Prezesa Zarządu Głównego Odznaką Honorową Sybiraka została odznaczona cała szkoła. Dzisiaj za wieloletnią współpracę, krzewienie patriotyzmu wśród młodzieży i przychylność dla Związku Sybiraków mamy zaszczyt uhonorować te osoby. Za to im serdecznie dziękujemy, że przez tyle lat pielęgnują patriotyzm
i współpracują ze Związkiem Sybiraków.
Po ceremonii odznaczeń głos zabrała Stanisława Żak – prezes Zarządu Oddziału Związku Sybiraków w Przemyślu. W swoim wystąpieniu zwróciła szczególną uwagę na ciągnącą się od wielu lat sprawę ustawy o zadośćuczynieniu dla Sybiraków. Przedstawiła wieloletnie starania aż do ostatniego złożonego w grudniu 2018 roku projektu ustawy, którym ostatecznie Sejm RP nie zajął się. Głos zabrali: Anna Schmidt-Rodziewicz Minister w KPRM, Andrzej Matusiewicz – Poseł na Sejm RP, Marek Rząsa – Poseł na Sejm RP, Piotr Pilch – wicemarszałek Województwa Podkarpackiego, Witold Świeży – zastępca Prezydenta Miasta Przemyśla.
Podczas uroczystości został odczytany Apel pamięci Zesłańców Sybiru i Apel poległych zakończony salwą honorową.
Na zakończenie uroczystości złożono wieńce, kwiaty i zapalono znicze przed pomnikiem „Zesłańcom Sybiru i Ofiarom Katynia”.
Transmisję w aktualnościach prowadziła TVP 3 Rzeszów i Radio „Fara”.
