20 września 2025 r. członkowie przemyskiego Oddziału Związku Sybiraków uczestniczyli w podniosłej uroczystości odsłonięcia ławeczki – pomnika Matki Sybiraczki w Dębicy. Pomnik przy ul. Kolejowej – obok dworca PKP – ma przypominać tragiczne losy rodzin zesłanych przez władze sowieckie na Syberię i do Kazachstanu w czasie II wojny światowej, a szczególnie losy polskich kobiet – matek.
Inicjatorem powstania pomnika są członkowie koła Związku Sybiraków w Dębicy. Po rozmowach z władzami miasta 17 października 2024 roku podjęta została uchwała Rady Miasta Dębica nr 8/76/2024 w sprawie podjęcia działań zmierzających do budowy pomnika w formie symbolicznej ławeczki z odlewem obrazującym kobietę zesłańca. Autorem projektu jest pan Ryszard Kucab, a odlew został wykonany przez Zakład Odlewnictwa Artystycznego Formax w Zaczerniu. Umiejscowienie rzeźby koreluje z bezpośrednim sąsiedztwem Ronda Sybiraków oraz Placu Sybiraków, co stanowić będzie kompleksowe miejsce związane z pamięcią o Sybirakach.
Obchody rozpoczęły się na Cmentarzu Wojskowym przy symbolicznym Grobie Sybiraka, gdzie złożono kwiaty i zapalone znicze. Następnie uczestnicy zgromadzili się na ulicy Kolejowej, aby uroczyście odsłonić ławeczkę – pomnik Maki Sybiraczki. Ta część uroczystości rozpoczęła się od odegrania Hymnu Państwowego i krótkiej refleksji o Golgocie Wschodu w wykonaniu Julii Sikory z grupy artystycznej SAFO działającej przy Miejskim Ośrodku Kultury w Dębicy, po którym nastąpił akt odsłonięcia pomnika przez Panią Marię Aktyl, Barbarę Nożyńską, Marię Nykiel oraz Pana Jana Kudybę.
Głos zabrał przewodniczący społecznego komitetu budowy pomnika Pan Janusz Jamrogowicz, który powiedział: „…dzisiejszy dzień to radosny dzień dla dębickich Sybiraków, spełniły się bowiem nasze plany, zamierzenia by utrwalić pamięć o naszych rodakach, a w szczególności pamięć o trudzie polskich matek, które w śniegach Syberii i stepach Kazachstanu codziennie dbać musiały o życie i zdrowie swoich dzieci. (…) Niech ten monolit kobiety z dzieckiem służy pamięci o losach wywiezionych zesłańców”.
Po wystąpieniu nastąpił akt przekazania pomnika pod opiekę Burmistrza Miasta Dębicy, który zadeklarował opiekę nad tym miejscem.
Do uczestników uroczystości list okolicznościowy skierował Dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku Pan prof. Wojciech Śleszyński, który odczytała Pani Elżbieta Popławska z Muzeum. W skierowanym słowie podkreślił znaczenie Matki Sybiraczki na zesłaniu jak i uhonorowaniem losów kobiet matek, które w niezwykle trudnych warunkach zasłania dawały swoim dzieciom oparcie, siłę i nadzieję.
Po wystąpieniach została omówiona modlitwa, po której uczestnicy udali się do Domu Kultury Śnieżka. Tu odbyła się gala wyróżnień i podziękowań osobom, które wspierają działalność Związku Sybiraków oraz okolicznościowe wystąpienia zaproszonych Gości.
Słowo do zgromadzonych skierował Prezes Zarządu Głównego Związku Sybiraków w Warszawie Pan Kordian Borejko, który m.in. powiedział: „Spotkamy się dzisiaj na sybirackim spotkaniu pokoleń. W dniu, który na zawsze wpisze się w historię Waszego miasta i w serca nas wszystkich. Byliśmy świadkami chwili niezwykłej odsłonięcia i przekazania społeczeństwu Dębicy Ławeczki, pomnika Matki Sybirackiej. To nie jest zwykły pomnik. To symbol, który od dziś będzie bił sercem naszej pamięci. Ta symboliczna ławeczka umiejscowiona w bezpośrednim sąsiedztwie Ronda i Placu Sybiraków dopełnia to miejsce, tworząc kompleksowy namacalny ślad naszej syberyjskiej historii.
Jednak ta ławeczka nie powstałaby, gdyby nie ogromne serca i zrozumienie wielu ludzi. Opowiadał mi Jurek Godzisz, niestrudzony motor całego przedsięwzięcia, o wielkiej przychylności z jaką spotkał się u przedsiębiorców, dębickich przedsiębiorców. To właśnie ich wsparcie, obok kluczowej pomocy pana Ministra Lecha Parella, szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, stało się fundamentem tego dzieła. Cieszę się, że w ostatnich etapach dołączył do wsparcia z pełnym zaangażowaniem pan Burmistrz Mateusz Kutrzeba wraz z swym zastępcą panem Maciejem Małozięciem, którym również bardzo serdecznie dziękuję.
Dzisiaj w tym szczególnym dniu pragniemy oddać hołd tym, które były cichymi bohaterkami syberyjskiego piekła, polskim kobietom, naszym matkom. To one w bydlęcych wagonach syberyjskiej tajdze, w kazachstańskich stepach stawały się twierdzą niezłomności. Ich serca, choć pełne bólu i strachu, były przepełnione miłością silniejszą niż mróz i głód.
Drodzy młodzi przyjaciele, niech ta ławeczka będzie dla Was żywą lekcją historii. Usiądźcie na niej, pomyślcie o tych kobietach, o ich sile i poświęceniu. Niech pamięć o nich kształtuje Wasze serca, uczy jak wielką wartością jest spokój, wolność i miłość. Jak mówią, koniec wieńczy dzieło, ale to nie jest koniec. Dzieło potrzebuje pamięci o sybirackiej niedoli. Będzie trwać, póki sił nam nie braknie, a potem przekażemy je Wam, młodzi przyjaciele.
Cześć i chwała bohaterkom, matkom Sybiraczkom”.
W skierowanym przez Wojewodę Podkarpacką Teresę Kubas-Hul liście można przeczytać: „Wydarzenie to jest wyrazem hołdu wobec wszystkich ofiar sowieckich represji oraz symbolem pamięci o niezłomnych matkach, które dźwigały ciężar tragedii i zesłania, troszcząc się o życie i nadzieję swoich bliskich. Upamiętnienie Sybiraków i ich rodzin to nasz moralny obowiązek. Ich dramatyczne losy uczą nas, czym jest cierpienie, zadane niewinnym, ale także pokazują siłę ducha, który przetrwał mimo nieludzkich warunków i doświadczeń. Ławeczka Pomnik Matki Sybiraczki to piękny, symboliczny gest przypominający, że pamięć o tamtych wydarzeniach nie może zniknąć, lecz powinna trwać jako ostrzeżenie i zobowiązanie wobec przyszłych pokoleń.
Składam wyrazy wdzięczności organizatorom za podtrzymanie pamięci o Sybirakach i ich rodzinach, a wszystkim uczestnikom życzę, żeby spotkanie to było źródłem refleksji, umocnienia wspólnoty oraz świadectwem naszej nieprzerwanej troski o prawdę historyczną”.
Prezes Koła Związku Sybiraków w Dębicy Pani Maria Aktyl powiedziała: „Każdy z nas, Sybiraków, nosi w sercu pamięć o tamtych dniach, o głodzie, o ciężkiej pracy, o tęsknocie za najbliższymi, za Polską, ale też i o sile, która pozwalała przetrwać tę wiarę, tę nadzieję i miłość i niezłomność naszych Matek. Dziś odsłoniliśmy i przekazaliśmy Dębickiej społeczności ławeczkę Matki Sybiraczki, pomnik szczególny.
Jeśli my ze Zesłańcy mieliśmy odwagę przeżyć i zachować polskość, to tylko dzięki naszym matkom. To one mimo cierpienia tuliły swoje dzieci, dzieliły się każdym kawałkiem chleba. Uczyły nas modlitwy i ojczystego języka. One były ostoją życia tam, gdzie panowała śmierć. Ta ławeczka niech będzie miejscem zadumy, ale też ciepła. Miejscem, gdzie młodzi usiądą i zapytają, jak to było (…)”.
Na zakończenie uroczystości wystąpił zespół „Chawira” z Krakowa prezentując piękne melodie kresowe, lwowskie.
Galeria zdjęć: https://photos.app.goo.gl/7w6DezcaYZRgMpbs7
